HPV (Human Papillomavirus) infekcija je jedna od najčešćih spolno prenosivih bolesti koja se češće javlja kod žena, ali se mogu zaraziti i muškarci. Oko 80% spolno aktivnih necijepljenih muškaraca i žena će se zaraziti HPV-om. HPV je poznat po tome da uzrokuje genitalne bradavice no također može uzrokovati i pojavu kožnih bradavica, ali i imati puno teže posljedice.
Bitno je napomenuti da HPV nije jedan virus već velika skupina od preko 200 virusa od kojih je spolno prenosivo njih više od 30. Infekcija nekim od spolno prenosivih virusa može uzrokovati i rak vrata maternice, anusa, penisa ili vanjskog spolovila. Tipovi koji imaju veće posljedice nazivaju se još i tipovima visokog rizika dok su oni koji uzrokuju genitalne bradavice tipovi niskog rizika.
Kako se prenosi HPV?
Predrasude kojima je okružena infekcija HPV-om kao bolesti kojom će se zaraziti samo promiskuitetne osobe, a posebno žene, nisu istinite te otežavaju prevenciju HPV-a. Važno je educirati mlade o načinima prenošenja HPV-a.
Tipovi HPV-a koji se odnose na genitalni sustav najčešće se prenose spolnim putem, odnosno genitalnim, oralnim i analnim odnosom s osobom koja je inficirana HPV-om. Prilikom spolnog odnosa na koži se stvaraju mikroabrazije koje omogućavaju virusu da inficira tkivo.
Osim spolnog prijenosa infekcije moguć je prijenos i kontaktom sa zaraženom sluznicom i kožom kao na primjer prijenos infekcije kožnog HPV-a koji uzrokuje “obične” bradavice.
HPV u puno slučajeva ne izaziva simptome te većina ljudi inficiranih HPV-om toga zapravo ni nije svjesna, ali svejedno mogu prenijeti infekciju na dugu osobu. HPV infekcija uglavnom spontano nestane nakon jedne do dvije godine, no u nekim slučajevima može trajati i dulje.
Simptomi HPV-a
U većini slučajeva infekcije HPV virusom, imunološki sustav uništi virus te se ne pojave simptomi. Kada se simptomi pojave oni ukazuju na različite tipove HPV virusa te tako duboke bradavice na dlanovima ukazuju na kožni HPV tipa 1, 2 i 4.
“Obične” bradavice, koje se najčešće pojavljuju na šakama također ukazuju na kožni HPV te se pokazuju kod tipova 1, 2, 4, 26, 27, 29, 41 i 57. Ovi tipovi HPV-a se prenose dodirom te su česta pojava kod osoba slabijeg imuniteta.
Plosnate bradavice koje su u razini kože mogu se pojaviti na rukama, nogama i licu ukazuju na HPV tipove 3, 10, 27, 28, 41, 49. Uglavnom se pojavljuju kod djece i mladih, a mogu biti ružičaste, blijedo žute ili svijetlo smeđe.
Genitalne bradavice, kondilomi, su jedne od najčešće spolno prenosivih bolesti te se pojavljuju u anogenitalnoj regiji. Veličina kondiloma varira te mogu biti jedva vidljive ili veličine više od 1 cm. Najčešće ih uzrokuju HPV tipovi 6 i 11, u čak 90% slučajeva, ali mogu ih uzrokovati i tipovi 30, 40 – 45, 51 i 54.
Osim površinskih simptoma u obliku bradavica, drugi simptomi uključuju rak vrata maternice koji je uzrokovan HPV-16 i HPV-18 virusima u 70% slučajeva. Do raka vrata maternice može dovesti i infekcija tipovima 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 68 i 69.
HPV infekcije mogu uzrokovati i abnormalnosti stanica vrata maternice koje se najčešće javljaju kod žena u dobi između 20 i 30 godina. Promjene stanica događaju se u tri stadija: CIN I, CIN II I CIN III te su uzrokovane HPV virusima 16, 18, 34, 39, 42 i 55. Infekcija virusima HPV-6, HPV-11 i HPV-30 je česta, a u rijetkim slučajevima može dovesti do papiloma glasnica. Tijekom trudnoće može se dogoditi prijenos infekcije HPV virusom s majke na dijete te je najozbiljnija posljedica takve infekcije respiratorna papilomatoza.
HPV tipizacija
HPV se može podijeliti u skupine prema tri kriterija koji su: rizičnost, dijelovi tijela koje napadaju te vrsta tkiva koje napadaju. Prema rizičnosti se dijele na nisko i visokorizične, prema vrsti tkiva na one koji inficiraju kožu i oni koji inficiraju sluznicu te prema dijelu tijela na one koji napadaju ruke, vrat, spolovilo i slično.
Najčešće se govori o tipizaciji prema rizičnosti gdje u nisko rizične spadaju HPV virusi tipa 6, 11, 40, 42, 43, 44 i 54, a u visokorizične tipovi 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 58, 68 i 82. Navedeno su virusi koji inficiraju anogenitalnu regiju te visokorizični mogu dovesti do razvoja abnormalnosti, predstadij raka i rak u anogenitalnoj regiji (anus, vrat maternice, rodnica, penis).
HPV tipovi 1, 2, 4, 26, 27, 29, 41, 57, 3, 10, 27, 28, 41 i 49 su kožni tipovi koji uzrokuju kožne bradavice na rukama, vratu, stopalima i drugim dijelovima tijela.
Kondilomi
Nisko rizični tipovi HPV-a mogu uzrokovati genitalne bradavice, odnosno kondilome, koje nastaju prilikom nekontrolirane i ubrzane reprodukcije stanica. Svaka od tih novih stanica sadržava virus te je zarazna i može prenijeti infekciju na drugu osobu. Kondilomi su uglavnom pojedinačne ili multiple tvorbe na koži koje su ružičaste do crvene boje te su mekane, vlažne i uzdignute. Genitalne bradavice uglavnom nisu opasne, ali su neugodne te se pojavljuju većinom kod inicijalne infekcije nisko rizičnim HPV-om (uglavnom tipa 6 i 11). U većini slučajeva, kondilomi se pojavljuju nakon 1 do 6 mjeseci inkubacije.
Kondilomi se kod žena javljaju na malim labijama, na području cijele vagine, oko anusa ili na stražnjici, dok se kod muškaraca javljaju na prepuciju i glavi penisa. Manje skupine kondiloma mogu biti praćene svrbežom, a veće skupine kondiloma mogu biti sklone krvarenju i osjećaju boli. Analno područje je vlažno i toplo te je time sklono i razvoju kondiloma koji nisu nužno uzrokovani analnim odnosom. Kod prijenosa HPV infekcije s majke na dijete prolaskom djeteta kroz inficirani porođajni kanal može doći do pojave kondiloma u predjelu grkljana djeteta.
HPV liječenje
Za HPV infekciju ne postoji specifični lijek, ali kod većine žena infekcija prođe sama od sebe, odnosno dolazi do spontanog čišćenja infekcije koje je potaknuto od strane imunološkog sustava. U nekim slučajevima liječenje HPV infekcije može biti dugotrajno.
U toku liječenja fokus je na odstranjivanju promjena koje je infekcija uzrokovala, kao što su kondilomi koji se uklanjaju premazivanjem, kirurškim uklanjanjem, smrzavanjem ili spaljivanjem. Kod kondiloma u mokraćnoj cijevi može se primijeniti i laserska terapija, a osim toga se za liječenje također koristi i krioterapija tekućim dušikom, kirurški tretman i lokalna kemijska terapija. Kod promjena nastalih na sluznici vrata maternica one se uklanjaju laserski, elektrokoagulacijom ili kirurškim metodama, a kada se otkriju rano moguće je i potpuno izliječiti infekciju nakon čega je moguće ostvarivanje trudnoće i poroda.
HPV cjepivo i prevencija
Prevencija HPV-a moguća je zdravstvenim odgojem i uporabom cjepiva. Ovisno o vrsti cjepiva, moguća je zaštita od dva, četiri ili devet tipova HPV-a. Cijepljenje se preporučuje mladima prije nego što stupe u spolne odnose i budu izloženi HPV infekciji, odnosno između 9. i 23. godine života. Cijepljenje je moguće i kada je osoba već spolno aktivna pa čak i onda kada je inficirana nekim od HPV virusa jer vrlo vjerojatno nije inficirana sa svih 9 tipova od kojih cjepivo štiti.
U Hrvatskoj se cijepljenje provodi devetovalentnim cjepivom (Gardasil 9) koje štiti od HPV tipova 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58. Cijepljenje protiv HPV-a u Hrvatskoj je od 2015. u redovitom Programu cijepljenja te je besplatno za učenice i učenike osmih razreda osnovne škole. Gardasil 9 cjepivo primjenjuje se kod bolesti koje su uzrokovane HPV-om kao što su premaligne lezije i rak koji zahvaćaju vrat maternice, rodnicu, stidnicu i anus te kod genitalnih bradavica, kondiloma, kod oba spola. Cjepivo Gardasil sprječava oko 90% karcinoma cerviksa, 90% anogenitalnih bradavica i oko 70-80% premalignih promjena na cerviksu te smanjuje učestalost abnormalnog rasta tkiva vagine, vulve i anusa. Prema istraživanjima, cjepivo stvara zaštitu protiv HPV-a dulju od 10 godina. Sva cjepiva mogu imati nuspojave pa tako i cjepivo Gardasil 9 čije su nuspojave u većini slučajeva blage te uključuju bol, crvenilo i oteklinu na mjestu primjene cjepiva, glavobolju, umor, povišenu tjelesnu temperaturu, mučninu i bol u mišićima i zglobovima.
Osim cjepiva, za prevenciju infekcije HPV-om, bitno je i odgovorno spolno ponašanje i korištenje zaštite kod spolnih odnosa. Bitno je naglasiti da kondomi nisu potpuno djelotvorni kao zaštita protiv infekcije HPV-om jer do infekcije može doći na mjestima koja nisu pokrivena kondomom. Kod žena su izrazito važni redoviti preventivni ginekološki pregledi i PAPA test koji pomažu pri otkrivanju promjena na sluznici vrata maternice. Za mlade se preventivni pregled i PAPA test preporučuje napraviti jednom godišnje. Mlade se u Hrvatskoj, kroz okvir zdravstvenog odgoja u školama, educira o spolnom zdravlju kako bi se prevenirala infekcija raznim spolno prenosivim bolestima uključujući HPV.
HPV kod žena
50% svih žena će se tijekom života susresti s HPV infekcijom, a od spolno aktivnih žena njih 80-100% u dobi od 18 do 25 godina. Od njih će oko 30% razviti simptome infekcije ovisno o njihovom imunološkom sustavu i njegovoj sposobnosti za čišćenje tijela od infekcije.
Nisko rizični HPV se kod žena manifestira u obliku anogenitalnih bradavica, a visokorizični može dovesti do CIN, VaIN, VIN, ASCUS, ASC-H i AGC promjena na vratu maternice, stidnici i rodnici. Kod pojave simptoma kao što su svrbež, peckanje, bol prilikom spolnog odnosa, pojačana sekrecija i neugodan miris sekrecije može se raditi i o bakterijskim ili gljivičnim infekcijama, nije nužno HPV infekcija. Svakako se preporučuje ginekološki pregled kod pojave bilo kojeg od navedenih simptoma te pogotovo u slučaju kontaktnog krvarenja nakon spolnog odnosa.
Najjednostavnija i najbezbolnija metoda dijagnoze promjena na vratu maternice koje su uzrokovane HPV virusom je PAPA test. Kada se na PAPA testu prepoznaju CIN I promjene koje traju tijekom godine dana ili nalaz testa bude CIN II ili CIN III svakako se preporučuje napraviti kolposkopiju.
Kolposkopija je medicinski postupak u kojem se pomoću kolposkopa (posebni mikroskop) pregledava vrat maternice, stidnica i rodnica nakon što se primjene određene otopine. U slučaju da se kolposkopijom otkriju promjene s tog se mjesta uzima uzorak koji se šalje na daljnju patohistološku analizu. Postupak kolposkopije uglavnom traje dvadesetak minuta.
Sva 3 stupnja CIN promjena su uzrokovana spolno prenosivim visokorizičnim tipovima HPV-a (najčešće 16, 18, 31, 33, 35). Broj stupnja CIN promjene označava opseg zahvaćenosti CIN I, odnosno cervikalna intraepitelna neoplazija prvog stupnja, označava prisutnost abnormalno promijenjenih stanica vrata maternice. CIN I je najblaži stupanj promjena koje uzrokuje HPV. Srednje teške promjene označavaju se kao CIN II te su u tom slučaju od 1/3 do 2/3 stanica cerviksa promijenjene, odnosno atipične. Stanice promijenjene u toj razini su premaligno promijenjene te je potrebno napraviti dodatne pretrage. CIN III je teška displazija te kao i CIN II spada u displazije visokog stupnja. U CIN 3 spada i CIS (carcinoma in situ), karcinom koji nije invazivan te je ograničen na epitel. CIN III promjene predstavljaju visoki rizik za razvoj i napredovanje bolesti u invazivni karcinom vrata maternice.
Kod muškaraca se HPV prezentira uglavnom u obliku anogenitalnih bradavica, koje se najčešće pojavljuju ispod prepucija (kožice), plitko u uretri ili uz rub vanjskog spolovila. HPV se kod muškaraca dijagnosticira bezbolnim uzimanjem brisa spolovila, ušća uretre ili genitalne regije, a u slučaju promjena nastalih u obliku bradavica, daljnje liječenje provodi dermatovenerolog.
Kod pojave prvih simptoma važno je odmah se naručiti na pregled kako bi se ustanovio tip HPV infekcije te odredilo daljnje liječenje. S obzirom na sve veću učestalost infekcije HPV-om potrebno je educirati posebno mlade ljude koji još nisu ili su tek počeli sa spolnim odnosima. Edukacija dovodi do smanjenja predrasuda koje uzrokuju osjećaj srama kod osoba koje su inficirane HPV-om te se time povećava šansa za rano otkrivanje bilo kakvih promjena nastalih zbog infekcije.